Logging on Woodlark Island

Konflikt między działalnością przemysłową
a ochroną kultury na wyspie Woodlark (Muyuw)
__________________________________________________

Michael Young

Ogólne cechy społeczeństwa Woodlark

Wyspa Woodlark ma 60 km długości od wschodu do zachodu i około 30 km szerokości od północy do południa, mierząc w środku wyspy. Przyjęła nazwę po statku, który przepłynął koło jej brzegów w latach 30tych XIX wieku. Pierwsi chrześcijańscy misjonarze, francuscy (później włoscy) Marianiści, przybyli tu w 1847 r. i opuścili wyspę 8 lat później, w większości zignorowani przez tubylców. Zdecydowanie więcej szczęścia mieli bracia Wesleyowie (Metodyści), którzy przypłynęli na Woodlark w 1897 r. Dziś większość wyspiarzy z Woodlark należy do Kościoła ewangelickiego.

Tubylcza nazwa wyspy to Muyuw. Wraz z pobliskimi wysepkami (Egum, Nasikwab i Budibud) oraz Wyspami Marshalla Bennetta (Gawa, Kwaiawata i Iwa), Woodlark stanowi jedną wspólnotę językową i kulturową. Język tubylców (Muyuw) jest językiem austronezyjskim i należy do tej samej rodziny języków („Papuan Tip Cluster”), jakiej używa zdecydowana większość ludności prowincji Milne Bay. Ten morski region obejmujący 500 wysp razem z południowo-wschodnim wybrzeżem lądu jest znany przez antropologów jako Massim – oddzielny obszar kulturowy posiadający wiele wspólnych cech.

W obrębie grupy wysp Woodlark istnieją lokalne różnice dialektu i specjalizacje handlowe, które stanowią oddzielne cechy kulturalne poszczególnych społeczeństw i obszarów. Na przykład Gawa jest słynna z produkcji wielkomorskich kajaków, Budibud z kokosów, świń i mat przeznaczonych do spania, a wschodnie tereny Woodlarku z perfekcji w uprawie yamu. Kiedyś Kweyakwoya na wschodzie wyspy stanowiło ośrodek rzeźby w drewnie, ale te czasy dawno minęły. Dziś Wabanun, znane z wielkości jego ogrodów, wydaje się być dominującym społeczeństwem strefy Kula. Na wyspie można zauważyć mniej istotne różnice kulturalne. Na przykład pory sadzenia i zbiorów yamu wahają się między wschodem i zachodem; układ ogrodów yamowych na wschodzie i w centrum jest zorientowany na linii wschód-zachód („podążając za słońcem”), podczas gdy w Madau na zachodzie wyspy (kulturalnie najbliżej Gawy) orientacja ogrodów przebiega na linii północ-południe. Obrzędy pochówkowe i uczty pogrzebowe różnią się nieco na terenach wschodnich i zachodnich. Wszystkie te różnice odgrywają istotną rolę w budowie lokalnej tożsamości.

Jak wszystkie wyspy strefy Massim, mieszkańcy Woodlark się utrzymują się przy życiu dzięki ogrodnictwu. Ziemia jest uważana za żyzną, a okres ugoru jest wyjątkowo krótki (5 do 8 lat). Uprawa yamu jest najbardziej prestiżowym rodzajem ogrodnictwa, a tubylcy twierdzą, że ich yamy typu kuv (Dioscorea alata) rosną równie wysoko jak na Trobriandach. Uprawia się również taro, banany, bataty, manioki i wiele innych roślin. Sago jest bardzo ważne dla wielu mieszkańców w przetrwaniu okresu od października do marca. Muyuw uprawiają też kokosy, chlebowce i inne drzewa owocowe. Przeważnie jest tu pełno ryb, a niektórzy mieszkańcy nadbrzeżnych wiosek posiadają ponoć duże nylonowe sieci rybackie, ale w ciągu czterech dni jedyną świeżą rybą, jaką zobaczyłem, był tuńczyk złapany przez członków naszej grupy. Białka dostarczają także kraby i skorupiaki, kuskus [torbacz hodowany jako zwierzę domowe - przyp. tłum.] i niektóre mniejsze zwierzęta i ptaki. Choć w lasach jest pełno dzikich świń, nie odniosłem wrażenia, żeby Muyuw byli tak zapalonymi myśliwymi jak mieszkańcy innych wysp prowincji.

Wieprzowina to rzadki przysmak, bo tak jak na całej Melanezji jest pokarmem odświętnym, przeznaczonym na uczty. W czerwcu w Guasopa odbędzie się wielka uczta pogrzebowa (sagal), na której zostanie zabitych i rozdzielonych co najmniej 20 świń. Ta konkretna uczta została opisana jako soibutu, największa z uczt sagal, która wieńczy pogrzeby kilku ludzi na jednej wspólnej uroczystości: odbywa się taniec do bębnów, a kobiety przyozdabiają swoje ciężkie żałobne spódnice. Takie wieprzowe uczty, z całym skomplikowanym systemem długów i kredytów, są bardzo istotne dla zachowania struktury społeczeństwa Woodlark; w tym przypadku dotyczy to systemu pokrewieństwa i powinowactwa (spokrewnienia przez małżeństwo), obejmującego całą wyspę.

Przytoczę teraz kilka uwag dotyczących pokrewieństwa i małżeństwa ludu Muyuw; zainteresowanych odsyłam do prac Damona. Społeczeństwo Muyuw jest nominalnie „matrylinearne”, to znaczy, pochodzenie i dziedziczenie przebiegają po linii żeńskiej tak, że idealnie mężczyzna dziedziczy (także prawo ziemi) po bracie matki. Ale prawo to wydaje się być znacznie mniej rygorystyczne niż w nieugiętym matrylineacie występującym np. w Dobu, Duau (wyspa Normanby) czy Tubetube. Właściwie prawo matrylinearności na Muyuw jest nawet bardziej swobodne niż na Trobriandach i Missimie. Przypadki adopcji zdarzają się dość często, a także pojawia się kilka wyjątkowych modeli.

Wioski Muyuw są raczej scentralizowane na wzór wiosek Trobriandzkich niż rozproszone jak w przypadku Dobu czy Suau. W dwóch wioskach, które odwiedziłem (Kaulay i Wabunun) domy były rozłożone symetrycznie w dwóch rzędach biegnących mniej więcej na linii wschód-zachód, stojąc naprzeciw siebie po obu stronach szerokiej „ulicy” czy placu. Pozostałe dwie zbadane wioski (Kauway i Guasopa) nie były tak uporządkowane, domy były rozmieszczone bez widocznej regularności, zwrócone do siebie w różnych kierunkach. Powiedziano mi, i brzmi to wiarygodnie, że ten ostatni porządek (czy raczej) był tradycyjnym układem, podczas gdy estetyczne podwójne rzędy to próba naśladowania „nowych” trendów z „Nowej Gwinei”. Przypuszczalnie Wabanun zostało odbudowane w ten sposób w latach pięćdziesiątych i bardzo prawdopodobne, że obecna wioska Kaulay została postawiona dopiero w 1986 r., gdy na życzenie mieszkańców spycharki MBL wyrównały teren. Lecz nie można mieć wątpliwości, że wschodnio-zachodnia orientacja podwójnych rzędów domów jest tradycyjnym układem Muyuw, ponieważ w latach 1891-1892 Administrator Sir William MacGregor zapisał, że we wioskach, które widział (jedna liczyła aż 80 mieszkańców) domy były „rozmieszczone w podwójnych rzędach”.

Zabrakło mi czasu na sporządzenie spisu domów i opracowanie statystyk porządków zamieszkania. Za standardową formą rodziny uważa się rodzinę nuklearną (małżeństwo oraz dzieci, biologiczne lub adoptowane). Nie znalazłem żadnej stałej reguły zamieszkiwania (nie wspomina też o takiej Damon), a małżonkowie mają raczej swobodę co do ostatecznej decyzji miejsca zamieszkania i założenia rodziny. Przypuszczalnie częściej mieszka się z ojcem męża (opcja patrywirylokalna). Odkryłem później z ulgą, że Damon wspominał w swojej pracy, że historie trzech dużych społeczności (Guasopa, Kaulay i Madau) „pokazują, że ludzie żyją w tym samym miejscu z bardzo różnych i złożonych powodów”.

Nie zaprzeczam jednak istnienia porządku zamieszkania. Jest rzeczą zrozumiałą, że żyje się z bliskim krewnym (albo powinowatym), w miejscu gdzie ma się prawo do korzystania z ziemi, które można otrzymać zarówno po matce jak i po ojcu. W pierwszym okresie małżeństwa (kiedy związek jest najbardziej niestabilny) oboje partnerzy pracują dla swoich powinowatych; co znaczy, że mąż może mieszkać przez pewien czas w domu swojej żony. Wtedy ojciec młodego mężczyzny odprowadza parę z powrotem do jego wioski, a mąż ofiarowuje rodzinie jego żony przedmiot wykonany z muszli, w ramach kompensacji za fizyczną stratę siostry/córki.

Nie spotkałem się nigdzie ze zwyczajem opłaty za pannę młodą w ścisłym tego słowa znaczeniu; istnieje za to tradycja mniej lub bardziej odwzajemnionej wymiany (pracy, jedzenia, świń i muszli), która utrzymywana jest aż do śmierci obojga małżonków. Dzieci wieńczą małżeństwo rodziców przez ostatnią opłatę pogrzebową zwaną lo’un. Zrównoważona wymiana dóbr i usług pomiędzy stronami małżeństwa nie oznacza jednak, że związek pomiędzy nimi jest symetryczny, a mężczyzna jest zobowiązany do szacunku i pracy na rzecz ojca (ojców) i brata (braci) matki swojej żony. To jego sinvalam; i odwrotnie, żona musi szanować i pracować dla ojca (ojców) i brata (braci) matki jej męża, którzy są jej sinvalam. Powyższe zobowiązania wobec powinowatych zdają się przesłaniać pozostałe obowiązki.


This is a fragment of my translation of Michael Young's report which you can find at: http://www.ulb.ac.be/soco/apft/GENERAL/PUBLICAT/RAPPORTS/YOUNG.HTM. If you're interested I can send you a complete translation but it gets over detailed later on.
The village in the picture is not really Woodlark (but close enough), because the only photos of Woodlark I found were the private ones and I wasn't sure if I could use them. Anyway, I recommend the gallery: http://picasaweb.google.com/Ddamon05